«Աբոս հրաշք էր, աստվածավախ, հավատքով լի, վրեժով լցված խենթ հայրենասեր». ավագ լեյտենանտ Աբրահամ Մարուխյանն անմահացել է հոկտեմբերի 3-ին Հորադիզում և տուն «վերադարձել» յոթ ամիս անց․ «Փաստ»

Հասարակություն 23 Դեկտեմբեր, 2023 12:27

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

«Աբրահամը միշտ տարբերվող է եղել թե՛ խելքով, թե՛ գաղափարով, մանկուց հայրենասիրությամբ, բոլորի հանդեպ հարգանքով ու սիրով էր, հոգատար: Ե՛վ աշխույժ էր, և՛ հանգիստ: Իր օրորոցայինը «Տատրակի երգն» էր, միայն դրա հնչյունների տակ էր քնում: Երբեք իրեն հեքիաթներ չենք պատմել: Հայրիկը ներկայացնում էր մեր հայոց պատմությունը, հայրենիքի հերոսների մասին էր խոսում: Երկու տարեկան էր, երբ հարցնում էին, թե ինչ ես ուզում դառնալ, պատասխանում էր՝ գեներալ: Երբ մեծացավ, իր երազանքը էլի չփոխվեց, ամեն ինչ արեց, որ դիվանագետ գեներալ լինի: Ասում էր՝ խելքով, առանց զենքի ու կրակոցի կարող ենք հարցեր լուծել»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է տիկին Մարիամը՝ Աբրահամի մայրիկը:

Դպրոցում հայոց պատմությունը, հայոց լեզուն սիրելի առարկաների շարքում էին: «Լեզուների հանդեպ հակում ուներ, թուրքերեն էր սովորել, ասում էր՝ թշնամուդ լեզուն պետք է լավ իմանաս: Հրաշալի պատմություն գիտեր, չէր բավարարվում դասագրքերով, իրական պատմությունն էր փորփրում: Ռազմագիտության, հետախուզության մասին գրքեր էր ընթերցում, ուսումնասիրում: Պատմությունն այնպես ուշադրությամբ ու խորությամբ էր ուսումնասիրում, որ Արցախում գեներալներից մեկն անգամ զարմացել է նրա այդ իմացության վրա, թե՝ այնպես գիտի Արցախի պատմությունը, որ անգամ ինքը, լինելով արցախցի, գուցե այդպես չգիտի: Իր զինվորներին, որոնք, ասենք, Ռուսաստանից էին գալիս ծառայելու, սովորեցնում էր հայոց պատմությունը, զրույցներ էին ունենում: Ասում էր՝ ամեն հայ պետք է իմանա պատմությունը, թե որտեղից է սերում հայը, սիրի իր հայրենիքն ու պաշտպանի այն: Տղաներից շատերն անգամ հայոց լեզվին լավ չէին տիրապետում, բայց մի քանի շաբաթվա ընթացքում պատմությունն անգիր էր սովորեցնում»: Չայկովկսու անվան երաժշտական դպրոցը «վոկալիստ» մասնագիտությամբ ավարտելուց հետո Աբրահամն ընդունվում է Եվրոպական համալսարանի «Դիվանագիտություն» բաժին:

«Իր համար կարևոր էր դիվանագետի կրթությունը, որը պետք է զուգահեռեր ռազմական գործի հետ: Ասում էր՝ դիվանագետ գեներալներ չունենք, մեզ դա պակասում է: 2016 թ.-ից «Զինվորական գործ» է սովորել ՈՄԱ-ի դպրոցում»: Աբրահամն ուսումը «Պատիվ ունեմ» ծրագրով շարունակել է Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական համալսարանում՝ այնտեղ մնալով մեկ տարի. 2018 թ.-ին կամավոր, որպես սպա, մեկնել է ծառայության Մատաղիս: Ծառայել է որպես հրետանու հետախուզության պետ։ «Աբրահամն ընտրեց Մատաղիս-Թալիշ հատվածը, որովհետև դա Ղարաբաղի դարպասն էր: Իր սպայական համազգեստի գրպանում եղել է հին հայկական զինանշանը՝ խաչը կարծես հակառակ ձևով լինի: Դա արիության նշան է համարվում: Երբ փոքր էր, մանկության ընկերներին պատմում էր, որ մեր գերբի վրա այդ նշանն է եղել, և դա համարվում է արիության նշան: Ընկերներն անգամ ծիծաղել են, բայց հետո Հաղթանակի զբոսայգու «Մայր Հայաստան» զինվորական թանգարանում տեսել են այդ նույն նշանը ու Աբրահամի խոսքերը հիշել»: Մայրիկն ասում է՝ իր ծառայության ընթացքում որդին տարբերվել է, աչքի ընկել, անգամ, ընկերների խոսքով, լեգենդ է եղել:

«Աբոս շատ դժվար ծառայություն է ունեցել, բայց նաև, զինվորների խոսքերով, իրենց համար ընկեր-եղբայր էր: Զինվորն իր համար շատ թանկ էր: Իր աշխատավարձով անհրաժեշտ ամեն ինչ ձեռք էր բերում, հոգ էր տանում բոլորի մասին: Աբոս հետախույզ էր, պատերազմից առաջ զեկուցում է՝ 30 հազար զորք է կուտակված, հաշվարկում է տեխնիկայով, զեկուցում է, որ թշնամին 300 դիտակետ ունի, իսկ մերը երեքն է, ներկայացնում է իր ուսումնասիրությունները Մատաղիսի պետին, որին հիմա դատում են: Աբոյիս ասում է՝ պանիկա չգցես: Տղաս արձագանքում է՝ մեր զինվորները չեն կարող այդ զինտեխնիկային դիմակայել, մեր երեխեքը պետք է պարտիզանական կռիվ տան: Իմ երեխեքը պատրաստ են, բացի դա, Մատաղիս-Թալիշ դիրքն այնպիսին է, որ կարող ենք դիմակայել: Այդ օրերին նաև իր հերթապահության ժամանակ թուրք է բռնում, դրա համար գրավոր նկատողություն է ստանում: Ինձ անընդհատ ասում էր՝ «մա՛մ, ծախված կռիվ է լինելու, հողերը տալու են, ես մինչև վերջ իմ զինվորի կողքին եմ լինելու, հնարավոր է՝ իմ նման տղաները մի բան փոխեն, որովհետև թուրքը մինչև Երևան է գալու, պետք է դա կանխենք: Մա՛մ, գիտակցում եմ, որ վերջին անգամ եմ գնալու»:

Այս բոլոր զրույցները նախքան պատերազմն էին, ես էլ միշտ ասում էի՝ տեսնես այս ի՞նչ է ասում ինձ: Արդեն մարտադաշտ մեկնելուց էլ ասաց. «Վերջին անգամ եմ գնում, ուժեղ կլինես, չլացես, իմացիր, որ հերոս ունես»: Հայրիկին չասաց, որ գնում է, որովհետև գիտեր, որ իր հետևից կմեկնի Արցախ»: Պատերազմից 15 օր առաջ զորացրված Աբրահամը պատերազմի լուրը լսելուն պես ուղևորվում է Արցախ, այլ կերպ չէր կարող: «Սեպտեմբերի 27-ին ուզում էր ՈՄԱ-ի հետ մեկնել, բայց իմացավ, որ մեկ օր ուշ են գնալու, չսպասեց: Սեպտեմբերի 28-ին Ստեփանակերտում էր: Իրեն վեց ամիս տանելու իրավունք չունեին, բայց Աբոս ասում է, որ «ուչոտի» չի կանգնել և համարվում է Արցախի սպա, և իրեն չտանել չեն կարող: Նստում է «գրադի» մեքենան ու մեկնում: Սկզբում՝ Ստեփանակերտ, հետո՝ Ջրական ու Հորադիզ: Ջրականում կազմավորում են 6-7 հոգանոց հետախուզական խմբեր: Իր խմբի ղեկավարը Աբոս է լինում, իր հետ լինում է Ջրականի բուժակը, կամավորներ, Արայիկը՝ իր օգնականը: Աբրահամն իր խմբի հետ պիտի պայթեցներ Արա լեռան մոտ գտնվող՝ արդեն գրավված ադրբեջանական հենակետը։

Նահանջի ժամանակ, իմանալով, որ իրենց դրոններով հետևում են, զանգում է իր երաժիշտ ընկերոջը, հրաժեշտ տալիս, ասում, որ մի քանի ժամից էլ չի լինի՝ «չեմ ափսոսում իմ կյանքը հայրենիքիս համար զոհելուց, միայն սարսափում եմ, թե ինձանից հետո ինչ կլինի զինվորներիս հետ»։ Աբրահամը միայնակ է գնում հանձնարարությունը կատարելու, չի ցանկանում վտանգել իր զինվորների կյանքը: Նրանց հանձնարարում է պայթյունի ձայնը լսելուն պես կրակ բաց թողնել։ «Երբ տղաս փորձում է «լիմոնկան քաշել», թշնամին ականանետը գցում է, և նա զոհվում է: Իր զինվորներն էլ ձեռնամարտի են բռնվում թշնամու հետ ու դաժանաբար զոհվում ժամեր անց»։ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Աբրահամը կարողացել է անցնել մեր կողմից լքված դիրքեր, որոնք արդեն գտնվում էին հակառակորդի հսկողության տակ, ոչնչացնել կարևոր փաստաթղթեր ու բերել զենք, զինամթերք։ Իրենց խումբը 117 վիրավոր է փրկել: «Փրկված տղաներից մեկը պատմում է, որ Աբրահամս իրեն ասել է՝ մեզանից երկար ես ապրելու, ապե՛ր»: Աբրահամը զոհվել է հոկտեմբերի 2-ի լույս 3-ի առավոտյան Հորադիզում, տուն «վերադարձել» յոթ ամիս անց: Մայրիկի խոսքով, թշնամին որդու մարմինը տարել է, քանի որ նա զոհվել է գրավված տարածքում:

«Անգամ ԴՆԹ են արել, հետո պարզելով, որ իրենց զինվորը չէ, սև տոպրակով բերել ու թաղել են: Այնտեղից հանել են ու փոխանակում կատարել»: Տիկին Մարիամի խոսքով, որդին խենթ հայրենասեր էր, իր հայրենիքին նվիրված՝ «մեր օրերի խենթը», վրեժով լցված, կորսված հայրենիքը վերադարձնելու մեծագույն ցանկությամբ: «Աբրահամն ասում է՝ իմ երազանքը հայրենիքի սահմաններում արդարադատության հաստատումն է, արդարադատություն՝ իսկական արդարադատություն, որը տարածվում է բոլորի վրա։ Արդարությունը կդատի բոլորին, և ամեն մեկը կստանա արդարադատության իրեն հասանելի չափաբաժինը»: Աբոյի զոհվելուց հետո մայրիկի համար շարժիչ ուժը դարձավ վրեժը: «Երկրորդը՝ տղայիս անունը վառ պահելն ու նրա սխրանքներն այս սերնդին հասցնելը, պետք է հայրենասեր սերունդ ունենանք, որ չկորցնենք հայրենիքը, որի համար իմ տղան իր արյունն է թափել: Աբոս հրաշք էր, աստվածավախ էր, հավատքով լի: Հիմա նույն կերպ նաև դստերս աղջկան եմ դաստիարակում, սպասում է, թե երբ է մեծանալու, քեռու երգն էլ երգելով՝ ասում է՝ քո կիսատ գործը ինձ ես թողել»:

Հ. Գ. - Ավագ լեյտենանտ Աբրահամ Մարուխյանը Արցախի Հանրապետության կողմից հետմահու պարգևատրվել է «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանով, «Արիության» և «Մայրական գթության», Հայաստանի Հանրապետության կողմից՝ «Մարտական ծառայություն» մեդալներով: Հուղարկավորված է Եռաբլուրում:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում